1940
-
-
-
-
1941
-
-
-
-
1942
-
-
-
-
1943
-
-
-
-
1944
-
-
-
-
1945
-
-
-
-
> 1945
-
-
-
-

Verzetsactiviteiten

1940-1945

Britse pantserwagen voor Terminus waar gids Jan van Hoof op 19 september 1944 sneuvelde

Verzetswerk en illegaliteit

De illegale verzetorganisaties nemen het net als elders pas vanaf 1943 over van losse verzetsmensen.

 

Onderstaande teksten zijn afkomstig uit de gratis brochure over het Gedenkboek van het Nijmeegse verzet, dat in de Bakkerskapel van de Stevenskerk ter inzage ligt.

 

Van terroristen tot helden. Het verzet geëerd of miskend?

 

Dr. Joost Rosendaal

 

‘De höhere SS- und Polizeiführer Nordwest en Generalkommissar für das Sicherheitswesen maakt bekend:

 

Wegens den arglistigen moord en moordaanslag op leden der bezettende macht op 6 en 7 juli 1944 te Nijmegen is een aantal gearresteerde terroristen en saboteurs standrechtelijk doodgeschoten. (w.g.) Rauter, SS-Obergruppenführer und General der Polizei.’

 

Met deze mededeling verkondigde de hoogste Duitse SS- en politiechef in Nederland Hanns Albin Rauter op 21 juli 1944 de executie van elf verzetslieden uit Nijmegen in de kampen Amersfoort en Vught als represaille voor schietpartijen van de Nijmeegse Knokploeg (KP). Het was een klein bericht op de voorpagina van de kranten die gedomineerd werden door het nieuws van de mislukte moordaanslag op Hitler. In korte tijd kwam hiermee het dodental onder het Nijmeegse verzet in 1944 op achttien. Anderhalve maand eerder, op 6 juni, waren vier politieagenten en een handelsreiziger uit Nijmegen terechtgesteld wegens hun betrokkenheid bij een mislukte aanslag op een SD-agent. In mei waren twee jonge leden van de Knokploeg in gevecht gekomen met Duitse militairen. Een van hen werd dodelijk gewond en de ander korte tijd later gefusilleerd.

Lange tijd was er weinig aandacht voor het verzet dat Nijmeegse burgers tegen de Duitse bezetter pleegden. Na de oorlog gaven veel verzetslieden aan dat zij niet speciaal in de aandacht wilden komen: zij hadden immers hun plicht gedaan. Hoewel zij wel voor hun gevallen kameraden een passende herdenking wensten, bleef deze in praktijk beperkt. Onderzoek naar wat er nu precies aan verzetsdaden verricht was en door wie, bleef beperkt tot enkele documentatieverzamelingen. In afwachting van verder onderzoek, dat de komende jaren aan de Radboud Universiteit plaatsvindt, kan hier slechts een korte schets worden gegeven over de ontwikkeling en karakteristiek van het verzet in Nijmegen. Volledig of uitputtend kan dit dan ook nog niet zijn.

 

Het Nijmeegse verzet in vogelvlucht

Direct na de Duitse inval en de capitulatie in mei 1940 ontwikkelde zich het ‘militaire’ verzet. Initiatiefnemers kwamen veelal voort uit het kader van het Nederlandse leger. In Nijmegen waren hier veel oudgedienden van het Koninklijk Nederlands Indisch leger bij betrokken. Doel was bij een komende bevrijding een nieuwe militaire organisatie te formeren om de orde te handhaven. Militaire spionage werd gezien als een belangrijk actiemiddel in voorbereiding op die bevrijding. In Nijmegen waren aanvankelijk de Oranjewacht en het Legioen Oud Frontstrijders (LOF) actief. Later werden deze activiteiten overgenomen door de Ordedienst en de Pandoerengroep, een Nijmeegse verzetsgroep die voornamelijk bestond uit leerlingen van de Hogere Zeevaartschool De Ruyter. Spionage werd onder meer verricht door een groep onder leiding van kapitein C.J. Hogerland. Later was het vooral de Geheime Dienst Nederland die in Nijmegen actief was. Zo bracht Jan van Hoof als lid van deze laatste groep de Duitse stellingen rond de Waalbrug in kaart. De geallieerden maakten echter nauwelijks gebruik van deze informatie.

De houding van de Nijmeegse bevolking ten aanzien van de nationaal-socialistische ideologie was verdeeld. Kort na de Duitse inval kende de lokale afdeling van de NSB een aanzienlijke groei (tot 700 leden). Maar vanaf september vond er een terugval plaats. Dit kwam onder meer door de opkomst van het concurrerende Nationaal Front van Arnold Meijer (1100 leden) en vooral door de oprichting van de Nederlandse Unie. Buitengewoon populair werd de Nederlandse Unie waarvan meer dan 8500 Nijmegenaren lid werden. Zij zagen de Unie als een soort uitlaatklep voor hun ongenoegen met de bezetting. Critici vonden dat de Unie te veel accommodeerde aan de omstandigheden. De populariteit van de Unie lijkt een belangrijke reden waarom het verzet zich in Nijmegen pas laat ging organiseren.

            Vanaf midden 1941 nam de Duitse bezetter steeds meer maatregelen ten nadele van de Nederlandse bevolking. Het Nationaal Front en de Nederlandse Unie werden verboden. De nazificering van de samenleving richtte zich voornamelijk op de traditionele ideologische stromingen. Het verzet kwam in deze fase vooral voort uit ideologische afkeer van het nationaal-socialisme. Vanaf het begin waren in Nijmegen communisten en sociaal-democraten actief in het verzet, maar ook in protestants-christelijke en katholieke kring bestond er een principiële afkeer van de nationaal-socialistische ideologie. Vanuit het episcopaat werd herhaaldelijk gewaarschuwd tegen het antikatholieke karakter van het nationaal-socialisme. Volkenrechtdeskundige Robert Regout S.J. werd opgepakt door de Sicherheitsdienst (SD). De controle op de pers was vanaf 1941 steeds scherper geworden. De Nijmeegse hoogleraar en karmeliet Titus Brandsma, geestelijk adviseur voor de katholieke pers, liet in januari 1942 aan de katholieke bladen weten dat het opnemen van advertenties van de NSB niet was toegestaan. Hierop werd hij opgepakt. De Gelderlander hield op te verschijnen en de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant kwam na ontslag van hoofdredacteur Arie Lammerts van Bueren onder nationaal-socialistische controle. Daarmee was het lot van de onafhankelijke pers in Nijmegen, voor zover daar nog van gesproken kon worden, definitief bezegeld. Regout en Brandsma stierven beiden in het concentratiekamp Dachau.

             Door intimidatie en allerlei maatregelen werd de geestelijke vrijheid steeds verder beknot. Een belangrijke aanjager hiervan was de fanatieke nazi A. van Dijk, die in september 1941 benoemd was tot commissaris van politie. Onder zijn verantwoordelijkheid werd in oktober en november 1942 bij razzia’s vrijwel de hele joodse gemeenschap opgepakt en afgevoerd naar de vernietigingskampen. Voor de joodse vervolgden werd in Nijmegen aanvankelijk nauwelijks enige actie ondernomen. Slechts een kleine groep, voornamelijk vrouwen, riskeerden hun leven door joden te verbergen of te helpen onderduiken.

Vanaf februari 1943 vond de nazificering van het stadsbestuur plaats. De NSB’er Marinus van Lokhorst werd benoemd tot burgemeester en vanaf april werd hij bijgestaan door partijgenoten als wethouder. Het verzet tegen de Nieuwe Orde was nu definitief genoodzaakt in de illegaliteit te gaan. Politiecommissaris Van Dijk werd na verschillende mislukte pogingen op 8 juli 1943 door de Drunense jongen Henk Romeijn op het Hertogplein neergeschoten. De commissaris overleed een aantal maanden na de aanslag. Romeijn werd gepakt en geëxecuteerd.

 

Illegale Pers

Een belangrijk wapen in het ideologische verzet tegen de bezetter en het nationaal-socialisme was de verspreiding van ‘verboden’ geluiden. Het zorgde voor een geestelijke wapening. Nijmeegse illegale bladen waren er in de eerste oorlogsjaren nog niet. Een eerste georganiseerde verzetsgroep die zich bezighield met de verspreiding van een illegaal blad kwam voort uit de gelederen van de communistische partij: vanaf 1941 werd in Nijmegen De Waarheid verspreid.

In 1942 kwamen steeds meer illegale bladen in Nijmegen in omloop. De verspreiding ervan was aanvankelijk afhankelijk van individuele contactpersonen, maar vond geleidelijk in georganiseerd verband plaats. Ook een van de eerste illegale bladen was het door protestantse jongeren in Amsterdam opgerichte Vrij Nederland. Rond oud-koloniaal Ernest George van Geuns verzamelde zich in Nijmegen een klein groepje van merendeels oud-Indiëgangers die zich gingen toeleggen op de verspreiding van dit en andere illegale bladen. Een groep rond de communist Jan Davelaar zorgde voor een georganiseerde verspreiding van De Waarheid. Beide groepen werden zwaar getroffen toen in totaal negen van hen op 21 juli 1944 werden gefusilleerd als represaille voor de dood van twee Duitse soldaten.

            Binnen de landelijke groep Vrij Nederland was in de zomer 1942 verschil van mening ontstaan. Een aantal medewerkers was het niet eens met de in hun ogen te linkse koers en de opvatting over de verhouding tussen kerk en staat. Begin januari 1943 begonnen zij een nieuw, christelijk blad: Trouw. De verspreiding hiervan werd in Nijmegen al snel systematisch georganiseerd vanuit de gereformeerde mannenvereniging. In november en december 1943 werd de groep opgerold. Twee van hen, Johannes van Strien en keurmeester Peter Will, overleden in gevangenschap. De fakkel werd al snel overgenomen door de zwager van Van Strien. Deze tweede Trouw-groep bleef actief tot aan de bevrijding in september 1944.

Vanuit de kringen van de Nederlandse Unie was begin 1943 in Utrecht een eigen illegaal blad ontstaan: Je Maintiendrai. De verspreiders hiervan in Nijmegen waren de lokale Unievoorman mr C.J. ten Hagen en Vic Beermann. Beiden waren ook nauw betrokken bij het verzetsblad Christofoor. De doelgroep van dit laatste tijdschrift waren vooruitstrevende katholieke jongeren. In de productie en verspreiding van dit blad nam Nijmegen een centrale plaats in. Het blad was een initiatief van Louis Jansen, volontair bij de gemeente IJsselstein. Al vroeg was deze in contact gekomen met de Nijmeegse studentenverzetsleider, baron Van Hövell van Wezeveld en Westerflier, en vervolgens met andere Nijmeegse verzetsmensen. Naast het opiniërende en onregelmatig verschijnende Christofoor was er nog een illegaal blad dat in Nijmegen werd geproduceerd: het nieuwsbulletin de Kroniek van de Week, dat als ondertitel had: ‘Vriheyt en is om gheen gelt te coop’. In feite was dit een lokale editie van een blad dat door een aantal Leidse studenten in juli 1943 was begonnen. Tom Lombaers en wijnhandelaar Elias Broekkamp zorgden voor de verspreiding en later ook de productie van dit blad.

 

Actief verzet

Het nijpende arbeidstekort in Duitsland noopte de bezetter tot het nemen van steeds drastischer maatregelen in Nederland om in deze leemte te voorzien. De Nederlandse arbeidsmarkt werd ‘uitgekamd’ om te voldoen aan de eisen van de Duitse oorlogseconomie. De nieuwe NSB-burgemeester Van Lokhorst eiste in februari 1943 van zijn diensthoofden een lijst van de ambtenaren die eventueel gemist konden worden, en dus naar Duitsland konden. Met uitzondering van de politiecommissaris Van Dijk weigerden de hoofdambtenaren medewerking. Zij werden geschorst. Twee dagen later, op 18 februari, werden zeven ambtenaren gearresteerd en naar kamp Vught vervoerd. Zestien ambtenaren wisten dankzij een tijdige waarschuwing van het politiebureau onder te duiken.

Ook de studenten dreigden het slachtoffer te worden van het arbeidstekort in Duitsland. Voor 10 april 1943 moesten zij een loyaliteitsverklaring tekenen om verder te kunnen studeren. Hierbij verklaarden zij niet alleen loyaal te staan tegenover de nationaal-socialistische beginselen, maar ook na hun studie een jaar in Duitsland te zullen werken. Voor het Nijmeegse universiteitsbestuur was deze verklaring onacceptabel. Het besloot vrijwillig tot sluiting, waardoor de universiteit in Nijmegen geen ondertekenaars kende.

De eerste verzetsgroep die tot actie over wilde gaan werd begin januari 1943 georganiseerd rond Antoon Fredericks, kandidaat rechten en student psychologie, en baron Van Hövell, de praeses van Carolus Magnus. De aankondiging van de bezetter op 29 april dat het gehele Nederlandse leger opnieuw in krijgsgevangenschap diende terug te keren, was voor hen het signaal waarop zij hadden gewacht. Eindelijk zouden zij Nederland wakker kunnen schudden. Een algemene staking was het enige antwoord. Deze brak overal in Nederland uit en de groep Fredericks beijverde zich om de stakingsbereidheid ook in Nijmegen te activeren. Terwijl een deel van de groep druk bezig was met het vermenigvuldigen van een algemene stakingsoproep, werd Fredericks echter thuis opgepakt door de SD. De meeste leden van de groep doken hierop onder.

De maatregelen voor de Arbeitseinsatz zorgden voor een toenemende groep Nederlanders die wilden onderduiken. Toen alle jongemannen naar Duitsland uitgezonden konden worden en zij die verzet pleegden vervolgd werden, groeide de bereidheid om risico te nemen en te helpen met het onderduiken, zowel bij medewerkers van het Gewestelijk Arbeidsbureau als onder de Nijmeegse artsen.

In Nijmegen waren al snel verschillende groepen actief die zich met het onderduikwerk bezighielden. De belangrijkste onderduikorganisatie was vanaf het voorjaar 1943 de groep van drogist Dolf Poelen. In de voorafgaande winter hield Poelen zich al bezig met de verspreiding van illegale bladen. Dit netwerk zette hij nu in voor onderduikadressen en de verspreiding van distributiebonnen onder onderduikers. Al spoedig werd het duidelijk dat een bundeling van krachten het onderduikwerk zou bevorderen. In Nijmegen werd een link gelegd tussen het onderduiknetwerk in het noorden en het zuiden van Nederland. Nijmegen vormde een belangrijke schakel in de Landelijke Organisatie (LO). Het aantal onderduikers in het district Nijmegen zal in de zomer van 1944 rond 2500 personen hebben gelegen.

Het onderduikwerk beperkte zich niet tot het vinden van een adres, maar er moesten ook allerlei materiële voorzieningen getroffen worden. Voor het vervalsen van papieren bestond een landelijke Falsificatie Centrale waarvan Jacobus de Weert de grote organisator was. Distributiekaarten waren noodzakelijk voor onder meer voeding. In het begin konden deze nog achterover worden gedrukt, maar naar mate het aantal onderduikers toenam waren andere middelen nodig.

In de zomer van 1943 ging een aantal verzetslieden over tot gewapend verzet. De centrale, bezielende leider hiervan was Theo Dobbe, een sprankelende geest met een enorme overredingskracht, brutaliteit en grote lef. Een van de eerste acties die de Nijmeegse groep ondernam was het liquideren van een S.D.-agent Van der Burch die onder de naam Ederveen in het verzet probeerde te infiltreren. De liquidatie op 23 september in de drogisterij van Poelen mislukte. Nog diezelfde dag werden verschillende betrokkenen, onder wie een aantal politiebeambten, aangehouden. De klap kwam hard aan. Het onderduiknetwerk waar de groep Poelen een belangrijke rol in had vervuld, was uiteengeslagen. Betrokken paters, politiemannen en burgers doken onder.

            Pas in januari 1944 hervatte de Nijmeegse Knokploeg haar activiteiten. De overvallen waren vooral bedoeld om het groeiende aantal onderduikers van distributiebescheiden te voorzien. In Venlo stak de groep op 18 februari 1944 het bevolkingsregister in brand. Een gelijktijdige aanslag op het politiebureau, het distributiekantoor en het bevolkingsregister van Heerlen drie weken later slaagde slechts zeer ten dele. Ook voerde de groep verschillende liquidaties uit. Vanaf augustus 1944 ging de Nijmeegse Knokploeg zich voornamelijk bezighouden met sabotagedaden bij de spoorwegen. Door een geslaagde overval op het postkantoor van Nijmegen beschikte de groep over ruim honderdduizend gulden, waarmee de LO en KP een ruime financiële armslag kregen.

 

Bevrijding

Operatie Market Garden op 17 september 1944 zorgde voor de bevrijding van Nijmegen. Jonge verzetslieden, onder wie Jan van Hoof, hielpen de geallieerden als gids, tolk of op andere wijzen. Onderduikers konden weer bovengronds komen. Een aantal leden van de Knokploeg werd opgenomen in het regiment Stoottroepen. De Ordedienst toonde zich ijverig in het oppakken van vermoedelijke landverraders. De Gelderlander kon weer verschijnen. Op aandringen van het verzet werd mr. Ch. Hustinx, een ondergedoken hoofdambtenaar, aangesteld als burgemeester. Na de oorlog wensten veel verzetsmensen geen onderscheiding: zij hadden gedaan wat zij hadden moeten doen, zo vonden zij. Wel wensten zij dat hun gevallen kameraden herdacht zouden worden.

           Zowel zij die als verzetsstrijder vielen, als zij die bereid waren hun leven te wagen voor de vrijheid, worden nu geëerd met een plaquette op het Stevenskerkhof en de gevallenen bovendien met een Gedenkboek in de Stevenskerk.

 

Gedenkboek van verzetsmensen, omgekomen in het verzet te Nijmegen, 1940-1945.

 

dr. Henk Termeer

 

In het Gedenkboek vindt u nadere gegevens over de personen die omkwamen in het Nijmeegse verzet en wel naar de laatste stand van het historisch onderzoek naar dat verzet. De gegevens zijn ontleend aan www.oorlogsdodennijmegen.nl en als redacteuren van die website zijn wij uiteraard verantwoordelijk voor de opgenomen gegevens.

 

Het Gedenkboek vermeldt de namen van die personen die door of vanwege hun verzetshandelingen tegen de bezetting van Nederland door het nationaalsocialistische Duitsland in de periode 1940-1945 om het leven zijn gekomen in of buiten Nijmegen, maar die woonden, werkten of tijdelijk verbleven in de stad. Het kan dus om Nijmegenaren gaan, maar ook om niet-Nijmegenaren.

 

Over de vraag waar protest eindigt en waar verzet begint, is uiteraard discussie mogelijk; een heldere scheidslijn valt niet goed te trekken. De organisaties van de voormalige illegaliteit hebben zich na de bevrijding al uitgebreid bezonnen over de definitie en de afgrenzing van wat zij onder ‘illegaal verzetswerk’ verstonden. Dat resulteerde in diverse omschrijvingen, waarbij een zekere tijdsduur van het verzet vereist werd (enkele maanden) en verder het opereren in georganiseerd verzetsverband.[1]

 

Maar de werkelijkheid van het verzet is zo ongelofelijk divers, dat het buitengewoon lastig en eigenlijk ondoenlijk is om met één maat te meten. Zo waren er personen die al bij de eerste de beste kleine verzetsdaad omkwamen en waren er ook die ondanks het nemen van vele en grote risico’s de oorlog overleefden. Er waren enkelingen die door hun principiële openlijke protest door de bezettingsautoriteiten al zo gevaarlijk werden gevonden, dat ze meteen in 1940 of 1941 gearresteerd werden, opgesloten in een concentratiekamp en daar omkwamen. Het waren er velen en met name jongeren die pas aan het eind van ruim vier jaar bezetting in actie kwamen en in het zicht van de bevrijding de geallieerde troepen te hulp kwamen en daarbij om het leven kwamen of werden gebracht (standrecht). Ook de bijdrage van vrouwen aan het verzet is lange tijd flink onderschat. Maar juist bij het wijdverbreide helpen en verzorgen van onderduikers (gezochte joden, verzetsmensen, dreigende tewerkstelling in Duitsland) waren het vaak de vrouwen die de zwaarste lasten en de grootste risico’s moesten dragen.

 

Deze opsomming laat al zien dat elke vorm van verzet eigen risico’s met zich meebracht. Natuurlijk, het overgrote deel van de Nederlandse bevolking was tegen de Duitse bezetting gekant. Maar slechts een heel klein gedeelte van die bevolking heeft zich actief en in georganiseerd verband tegen de Duitse bezetter verzet. Recente schattingen komen voor het hele land op een aantal van ongeveer 25.000 illegale werkers in de periode tot september 1944. Dat getal van 25.000 komt neer op ongeveer twee personen op 1000 inwoners. In Nijmegen, toen een stad van 100.000 inwoners, waren er inderdaad nooit veel meer dan 220 illegale werkers actief. Toch zeggen die getallen lang niet alles over het verzet, want ook de verhouding tussen die kleine groep illegale werkers en de bevolking is van belang. De illegale werkers vormden de harde kern van het verzet en konden voor hun verboden activiteiten een beroep doen op een wat bredere kring van incidentele helpers en op diverse vormen van ondersteuning door de overwegend anti-Duits gezinde bevolking.

Veelzeggend voor de trage start van het verzet en de snelle verharding van de verzetsstrijd die vooral vanaf 1943 op gang kwam, zijn in dit verband ook de overlijdensdata van degenen die bij of in verband met verzetsactiviteiten omkwamen. Kort na de bevrijding werd een lijst opgesteld van 65 Nijmeegse verzetsslachtoffers.[2] Van die 65 kwam er geen om in 1940 en 1941, in 1942 vielen de eerste 6 slachtoffers, in 1943 volgden er weer 6, in 1944 niet minder dan 34 en in 1945 nog eens 19. Als we dat aantal omgekomen verzetsmensen (65) optellen bij het totale aantal dat illegaal verzetswerk deed en dat overleefde (hooguit 220), dan blijkt dat bijna een van de vier het riskante verzetswerk met zijn leven heeft moeten bekopen![3]

 

De laatste jaren is het onderzoek naar illegaal (verzets)werk (d.w.z. in georganiseerd verband) en naar verzet in het algemeen in Nijmegen, ook onder druk van pers en  volksvertegenwoordiging[4] aardig op stoom gekomen door de publicaties die Joost Rosendaal wijdde aan de plaatselijke illegale pers[5] en aan de rol van de knokploeg van Theo Dobbe[6]. Een samenvattende wetenschappelijk verantwoorde publicatie over het verzet in Nijmegen zal echter een langere adem vergen. Naar verwachting zal een promotieonderzoek van de Radboud Universiteit in het kader van de samenwerking met de gemeente Nijmegen het mogelijk maken de veelal na de bevrijding verzamelde getuigenverslagen over het verzet te confronteren met de nog niet of te weinig geraadpleegde bronnen van de bezettende macht en zijn bestuursapparaat en met de archieven van de naoorlogse rechtspleging. Dit promotieonderzoek is kort na de onthulling van de plaquette ter herdenking van het Nijmeegse verzet (4 mei 2010) begonnen. Voor dit nieuwe onderzoek naar het verzet: zie www.ru.nl/nijmegen1940-1945.

 



[1]Henk Termeer, Het geweten der natie. De voormalige illegaliteit in het bevrijde Zuiden, september 1944-mei 1945 (Assen: Van Gorcum 1994), pp. 184-196.

[2]Zie: http:// www.ru.nl/aspx/download.aspx?File=/contents/pages/473543/verzetsmensen.pdf

[3]Henk Termeer, ‘Verkenning van het verzet in Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog’, Nijmeegs Katern jrg. 19 (2005), nr. 4, pp. 50-58

[4] Artikelen van Rob Jaspers o.a. in De Gelderlander van 23 september 2004 en raadsmotie op: http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/751301/R2008-203overzicht_uitvoering_aanvaarde_raadsmoties_tm_21_mei_2008.pdf.

[5]J.G.M.M.Rosendaal, ‘De ondergrondse pers in Nijmegen, 1940- 1944’, Bijdragen en Mededelingen Gelre, 98 (2007), p.p. 167-196.

[6] J.G.M.M. Rosendaal, ‘Theo Dobbe en de Nijmeegse Knokploeg’, Jaarboek Numaga 2008, p.p. 51-77.

 

Voor meer informatie:

 

www.ru.nl/nijmegen1940-1945

 

Op deze website:

-Voor het individuele verzet, zie Nico van der Stad, Johan Boerrigter en Martin Cavaljé.
-Voor het ambtelijke verzet, zie C.E. Blaauw, J.W. van Gendt.
-Voor de April-Meistakingen, zie Anton Fredericks en de gebroeders Van der Veer.
-Voor het verzet tegen de gelijkschakeling van de pers en nationaal-socialisme, zie T. Brandsma en R. Regout.
-voor de illegale pers , zie: P.S. Bakker, E.G. van Geuns, F. Reichert, W. van Kempen (Christofoor), A. Wagter en P. Will.
-Voor de hulp aan onderduikers en geallieerde vliegers, zie P.J. Brouwer, J.G. Janssen, J. van Hoof, J.B.I. Rutten, Th. Schiphorst, A. Snoeck-Pijnakker, J. van Strien, M. Treffers
-Voor de KP-Nijmegen, zie H. Hekking, J. Kuerten, J. Moormann, G. Muskens en Th. Dobbe
-Voor het LO-vervalsingswerk, zie: H.J.M. Bijlard, C. Wap, Jac de Weert
-Voor het Nijmeegse politieverzet, zie W. Beerman, A. Marcusse, H. Oolbekkink en B. Hendriks
-Voor het studentenverzet: zie : Anton Fredericks, gebr. Van der Veer en J. van Hövell tot Westerflier
-Voor spionage en sabotage, zie M. Cavaljé, J. van Hoof, A. Litjes, H. Schaap

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Personen

D.L. van Mourik

Dirk van Mourik werd op 31 januari 1900 in Tiel geboren. Hij was daar koopman in boeken en fruit en tevens clandestien depothouder van wapen ......

H. Stens

Het overlijden van Stens werd in Nijmegen ingeschreven.Hij was gehuwd en vader van twee dochters. Zijn dochter deelde mee dat hij door zijn ......

Zoeken op persoon bij deze gebeurtenis of bekijk alle personen als portrettengalerij

P.S. Bakker

Pieter (Piet).S.Bakker was de zoon van Nicolaas Bakker en Helena van der Schaar. Hij werd bedrijfsleider van de paraplufabriek Gelria aan de ......

W.T.M. ter Beek

Wilhelmus Th.M. ter Beek zoon van de Hoofdcommies Rijksbelastingen( Rheden 1876 -- Beek 7-2-1959) en Geziena Maria Dionet ( Groningen 1891 - ......

S.E.M. van Berckel

(1889-1945) De 55-jarige Sophie van Berckel lerares Boekhouden M.O. in Nijmegen was de dochter van mr. Arnoldus Hyacinthus Maria van Berckel ......

H.J.M. Bijlard

Harman Bijlard was een zoon van Willem Herman Petrus Bijlard en van Johanna Hendrika Gerarda van Rossum. Zijn vader was architect en adjunct ......

C.E. Blaauw

(1878-1943) Christiaan Blaauw was de zoon van Willem Frederik Blaauw Schout bij Nacht en Aletta Stolk. Christiaan trouwt op 3 sept. 1903 als ......

J.H.J. Boerrigter

(1906-1942) Boerrigter was gehuwd met Gerarda Jeanette Slot en vestigde zich in mei 1935 met zijn gezin vanuit s-Gravenhage op het adres Wit ......

M.A. Boers

1922-1945 (1922-1945) De naam van Matthias A. Boers komt voor op de herdenkingsplaquette van het Stedelijk Gymnasium Nijmegen en in het Acad ......

F.H. Bongers

Frans Bongers was getrouwd met Petronella (Nel) Meijers en vader van een zoon Frans. Met zijn zwager Hein van Haren ging hij geregeld op pad ......

R.A.C. van den Boorn

Mr. René van den Boorn was de zoon van de in Luik geboren Emile Jean Edouard van den Boorn en Marguérite Haenen. Hij studeerde Rechten in Ni ......

A.S. Brandsma O. Carm.

Pater Titus Brandsma hoogleraar aan de universiteit in Nijmegen organiseerde met steun van de bisschoppen het verzet in de katholieke pers t ......

J.G. Brendel-Jansen

An Jansen was een dochter van Herman en Riek Jansen-Visser. An kwam uit een groot gezin van negen kinderen. Zij trouwde met Egbert Jacob (Ep ......

P.J. Brouwer sr.

(1886-1943) De 57-jarige Pieter Johannes Brouwer maakte deel uit van een onderduikgroep en werd gearresteerd op 29 april 1943. Op 21 decembe ......

A.J. Buis

Albert Buis was de zoon van Piet en Toke Buis-in den Bosch. Hij had een zus Annie. Zij had een geesteljke beperking en trouwde later met Hen ......

M.C. Cavaljé

(1916-1942) Ties Cavaljé zoon van Ubbo Petrus Cavaljé en Magdalena Anna de Jong studeerde theologie in Utrecht en werd in 1940 hulppredikant ......

Th.A.M. Couwenberg

ijn vrouw (1903-1944) Theodorus A.M. Couwenberg was de zoon van Wilhelmus Couwenberg ( Bladel 15-9-1869-- Wassenaar 7-3-1955) restaurateur i ......

L.G.T. Creutzberg

Loed (ook wel Loet) Creutzberg was in 1920 geboren als tweede zoon van Ds. Jelis Jan Creutzberg. Vader Creutzberg was dominee eerst in Hees ......

Th. Dobbe

Theo Dobbe was een zoon van Theodorus Dobbe en Maria Sophia Smit en gehuwd met Apolonia Maria Lucia Koreman. Zij hadden twee kinderen een zo ......

J.L. van Donselaar

Johannes Lambertus van Donselaar werd geboren in Nijmegen en groeide op in het ouderlijk huis aan de Oude Graafseweg 216. Jan huwde met Geer ......

J.J.M. Doodkorte

( 1895-1942) Doodkorte zoon van Franciscus Ernestus Doodkorte en Cornelia van Aalst was gehuwd met Cornelia Wilhelmina Dominica Antonia Bran ......

A. Eckhart

(1921-1942) Antoon Eckhart zoon van de onderwijzer Hendrik Eckhart en Geertje van Splunter (in 1913 in Assendelft getrouwd en in 1930 gesche ......

J.H. Engelaar

Johannes Hendrikus Engelaar zoon van Johannes Hendrikus Engelaar en Christina Lieshout zou aldus zijn broer lid geweest zijn van de organisa ......

G.A. Erdkamp

Gerard Erdkamp was enige jaren leerling van het Canisiuscollege in Nijmegen. Hij heeft er geen eindexamen gedaan. Hij werkte aanvankelijk al ......

W.K. Flipse

Flipse verloofd met Jo Hendrick lag tot najaar 1969 begraven op Rustoord (U 42). Zijn naam staat vermeld op gedenkplaat van de Nyma nu in Va ......

H.J. Fokma

(1921-1945) Hendrik Jan Fokma was de oudste zoon van ir. Jan Doeke Fokma (hoofd Gemeentelijk Elektriciteitsbedrijf in Nijmegen) en Hermina S ......

K.E. Fokma

(1923-1944) Klaas is de op één na oudste zoon van ir. Jan Doeke Fokma directeur van het Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf in Nijmegen en He ......

L.J.M. Franzen

Lou Franzen was in Dordrecht lid van de inlichtingendienst Wim die zich bezig hield met het verzamelen van inlichtingen het overbrengen van ......

F.G. Furer

Furer sergeant-machinist bij de Koninklijke Marine was getrouwd met Johanna Christina Vlaswinkel en vader van een zoon. Hij hielp bij het or ......

J.W.M. van Gendt

(1884-1945 De heer Joseph Willem van Gendt getrouwd maar kinderloos was werkzaam als ambtenaar op het Gewestelijk Arbeidsbureau (GAB) in Nij ......

J. Groenewoud

Jacob Groenewoud werd op 12 juni 1913 geboren in Rotterdam en was een zoon van Hendrik Groenewoud en Maartje Goedendorp. Jacob was matroos b ......

R. van de Haar

(1919-1944) Reijer van de Haar ongehuwde zoon van T. van de Haar en R.Hoek probeerde in het frontgebied de geallieerden te bereiken. Hij wer ......

K.B.M. van Haaren

Hij volgde een deel van de lagere school en de middelbare school (Canisiuscollege) in Nijmegen. Verzetsstrijder. Overval op Utrechts politie ......

Th.W.L. baron van Heemstra

(1883-1945) Baron van Heemstra hoofdingenieur van het seinwezen te Nijmegen en beheerder van het grote district Nijmegen had namens de direc ......

Th.J. van Heereveld

Na zijn schoolopleiding op het Canisiuscollege in Nijmegen ging Thomas de journalistiek in. Hij werkte voor de krant van zijn vader De Maas ......

H.A. Hekking

Henny Hekking was een zoon van Henri Alphons Marie Hekking en Elisabeth Henriette Lucie Kloppenburg. Hij studeerde in Nijmegen en was in oor ......

J.E. van der Helden

Jan Elibert was boekhouder en raakte betrokken bij het verzet. Na arrestatie kwam hij via Kamp Vught aanvankelijk in KZ Sachsenhausen (van 6 ......

C. Hendriks

Coenraad in Lent geboren was de zoon van Jacobus Hendriks scheepstimmerman en Maria Petronella de Vries. Hij was getrouwd met Johanna Borman ......

J.J. Hendrikx

Jan Hendrikx onderwijzer te Venlo en sinds 1941 student pedagogie aan de Rooms Katholieke Universiteit te Nijmegen was een belangrijk verzet ......

G.A. Hoes

(1919-1945) Geert Hoes was student rechtsgeleerdheid aan de Rooms Katholieke Universiteit te Nijmegen en tevens werkzaam op de gemeentesecre ......

J.J.L. van Hoof

Jan van Hoof (1922-1944) was een zoon van de leraar boekhouden Jan Lambert van Hoof (1881-1965) en Regina Engelina Herfkens (1886-1979). Hij ......

mgr. J.H.E.J. Hoogveld

In de zomer van 1940 (18 juni 40) is Jan Hoogveld hoogleraar wijsbegeerte en algemene pedagogiek aan de Rooms Katholieke Universiteit te Nij ......

R.A. de Hosson

Reinier de Hosson volgde de gymnasiale opleiding op het Canisiuscollege in Nijmegen tot hij besloot naar het seminarie te gaan om priester t ......

J.F.H.M. baron van Hövell van Wezeveld en Westerflier

Jozef van Hövell was de zesde van de tien kinderen van de Limburgse Gouverneur Eduard Otto Joseph Maria baron van Hövell van Wezeveld en Wes ......

H. Hulsbergen

Herman Hulsbergen is de zoon van Willem Hulsbergen en Johanna Hulsbergen. Hij is in maart 1941 in Den Haag gehuwd met Dina Petronella Hoeken ......

H.G.K. Huyink

(1908-1942) Hein Huyink gehuwd met Johanna Wilhelmina Polman en vader van een dochter verspreidde het illegale blad De Waarheid (Nijmegen). ......

O.W. IJs

(1925-1945) Otto IJs behoorde tot de verzetsgroep van A.J. Kuerten. Hij schoot als 17-jarige begin maart 1943 de Wehrmachtleverancier en NSB ......

J.E. Janssen

(1904-1944) Jacques Janssen werd in 1904 in Nijmegen geboren en trouwde in 1928 in Nijmegen met Mathilda Gijsberta van Dreumel. Ze krijgen 6 ......

M.R.M. Janssen

Maarten Janssen was de derde zoon van de Nijmeegse steenfabrikant Robert Janssen en van Augusta van Spaendock. Na de HBS studeerde hij aan d ......

H.A. van Kampen

(1895-1945) Hendrik van Kampen hield samen met zijn echtgenote Geertruida van Geijn de Joodse vrouw Marianne van Raap voor de Duitsers verbo ......

W.H.L. Kampman

William Kampman was de zoon van de apotheker Cornelus Kampman en Neeltje Suzanna Verwoerd. William studeerde eveneens pharmacie en werd dire ......

drs. W.A. van Kempen

Wim van Kempen was een zoon van W.B.Th. van Kempen - keurslager hoek Schoolstraat/Stephanusstraat - en J.A.Smits. Wim had zijn studie econom ......

mr. G.J.A. Konig

Gerard Konig was een voormalig student rechtsgeleerdheid aan de Rooms Katholieke Universiteit te Nijmegen (doctoraal 1933). Hij trouwde als ......

C.L. Kwak

Lou (Cornelis Louis) Kwak was de enige zoon van de Nijmeegse bankbeambte Lourens Adam Johannes Kwak en Wilhelmina Kok die in aug. 1920 in he ......

J.A.(S) Linders, OFM

(1907-1944) Pater Sebaldus Linders werd geboren in Mook trad in bij de Franciscanen en werd in 1933 tot priester gewijd. In de oorlog hielp ......

R.H.C. Looij

Roel Looy zoon van M.Looij en H. Looij-Lantink werd in oktober 1938 in Nijmegen waar hij woonde omdat zijn vader sinds 1923 werkte bij de Tu ......

F.A. Maronier

De 24-jarige student Frans Maronier werd in Nijmegen gevangen gezet vanwege verzetsactiviteiten (?)en veroordeeld tot gevangenisstraf. Hij w ......

H.J. Meijer

(1920-1944) Harry Meijer sinds 1938 student klassieke talen aan de Universiteit te Nijmegen hield zich na de sluiting van de universiteit in ......

P.L. Merlijn

(1900-1945) De machinebankwerker Pieter Merlijn maakte deel uit van de Knokploeg Nijmegen onder leiding van Theo Dobbe. Hij deed mee aan ove ......

E.O. Mettivier Meijer

Eduard Otto Mettivier Meijer was de zoon van Hubert Mettivier Meijer en Anjenette Huges Hij was als technicus werkzaam bij Philips in Eindho ......

J.L. Moonen

De priester Leo Moonen een voormalig student godgeleerdheid aan de Rooms Katholieke Universiteit te Nijmegen (1923 - 1927) was als secretari ......

A.L.J. Mooren

(1923-1945) Toon Mooren maakte deel uit van de Nijmeegse Knokploeg van Theo Dobbe. Hij was betrokken bij de hulp aan geallieerde piloten. In ......

J.F. Moormann

De student Jules Moormann was een zoon van Julianus Georg Marie Moormann - HBS directeur - en van Lucie Bernardine Josephine Haas. Het gezin ......

D.L. van Mourik

Dirk van Mourik werd op 31 januari 1900 in Tiel geboren. Hij was daar koopman in boeken en fruit en tevens clandestien depothouder van wapen ......

G.J.A.M. Muskens

Gregorius Muskens was de zoon van de Nijmeegse arts Dr. Arnold Lodewijk Marie Muskens ( Nijmegen 1878 -- 1964) en Geertruida Anna Elisabeth ......

F P H van Nimwegen

Frans van Nimwegen was de jongste zoon van Johannes Franciscus Petrus van Nimwegen( 1890- 1943) en Elizabeth Gijsberta Bos( 1892). Toen zijn ......

J H F van Nimwegen

Jan was een zoon van Johannes Franciscus Petrus van Nimwegen en Elizabeth Gijsberta Bos. Volgens de genealoog Rijk Meijer gaf vader Johannes ......

P. Oosterlee

De student medicijnen Piet Oosterlee studeerde in Groningen maar woonde sinds 1940 bij zijn ouders zijn zussen Reintje en Willemien en zijn ......

F.M.J.H. van Oppen

Ferdinand van Oppen was de zoon van de president-directeur van de Staalwerken De Maas Emile Hubert van Oppen ( Maastricht 13 sept. 1886) en ......

W.J..H. Peters

Willy zoon van Johannes W. Peters en Berdina W.P.Veldhoven ( 1925) werd in het kader van de Arbeitseinsatz als kapper in Duitsland te werk g ......

R.H.W. Regout, SJ

(1896-1942) Robert Regout was de zoon van Louis H.W. Regout en Wilhelmina J. Everard. De Regouts vormden een welgestelde familie die in Maas ......

F.P. Reichert

Frans Reichert was getrouwd met Margaretha Wilhelmina Hienkens en was vader van zes kinderen. Een nichtje Greetje Reichert woonde bij het ec ......

E.C. Rink

(1895-1943) Rink werkte als chaufeur-huisknecht samen met zijn Engelse echtgenote Beatrice Augusta Collcutt die kok was (gehuwd te Rotterdam ......

H. Romeijn

Henk Romeijn was in Rotterdam geboren. Zijn alleenstaande moeder Elizabeth (Bets) Romeijn kon niet voor hem zorgen en stond hem af. Na diver ......

J.B.I. Rutten

(1924-1945) Jos Rutten student aan MTS was betrokken bij de hulp aan onderduikers. Eerder had hij enkele jaren op het Canisius College onder ......

C. van Sambeek

Kees van Sambeek was een actief verzetsstrijder. Eind 1943 sloot een de onderduikorganisatie in het Land van Maas en Waal zich bij Nijmegen ......

H. Schaap

Hero Schaap gehuwd met Hinke Tel en vader van een kind was ingenieur bij de PTT. Hij spioneerde bij de Duitse Wehrmacht en bracht o.a. alle ......

Th.A.M. Schiphorst

(1923-1945) Thomas Schiphorst student verzorgde onderduikers en verspreidde illegale bladen. Bovendien verborg hij een Amerikaanse piloot. O ......

J.H. Schmidt

Johannes was een zoon van Johannes Hendrikus Schmidt en van Grada Catharina van Oijen. Hij trouwde op 27 mei 1918 met Anna Werpe. Zij was af ......

W. Simon Thomas

In De Gelderlander van 28 mei 1945 is een overlijdensbericht opgenomen van W. Simon Thomas omgekomen in Neuengamme. Het bericht is geplaatst ......

A.G.A. Snoeck-Pijnacker Hordijk

(1881-1944) Mevrouw Snoeck-Pijnacker Hordijk verleende hulp aan Britse piloten van neergestorte vliegtuigen. Op 10 april 1942 werd zij gearr ......

M. Spillenaar Bilgen

(1892-1944) Marinus Spillenaar Bilgen gehuwd en vader van vier kinderen leverde als directeur van de Papierfabriek Gelderland te Nijmegen gr ......

N.J. van der Stad

(1890-1942) Nico van der Stad was een zoon van de oprichter van de bekende ijzerwarenhandel Van der Stad en was een begaafd cellist met mili ......

K. Stavenga

Klaas Stavenga was gehuwd met Wilhelmina Nicolai en vader van een dochter. Hij was zeer actief in het Groningse verzet (LO KP). Zijn naam st ......

H.D. Steenbergen

Chemisch Weekblad 41(1945) p. 82: Nijmeegsche Chemische Kring............Een tweede verlies leed de kring door het overlijden van Ir.H.D. St ......

A. van der Stel

(1891-1943) Van der Stel gehuwd met Aagje de Winter en vader van vijf kinderen was ambtenaar Dienst Directe Belastingen. Hij verborg wapens ......

H. Stens

Het overlijden van Stens werd in Nijmegen ingeschreven.Hij was gehuwd en vader van twee dochters. Zijn dochter deelde mee dat hij door zijn ......

S. Stienstra (of: Stinstra)

Stephanus Stienstra zoon van Catrinus Sti(e)nstra en Petronella Wilhelmina van den Heuvel is vermeld op de internetsite van de oorlogsgraven ......

N.J.M. van Stokkum

Norbert van Stokkum was de zoon van de Rotterdamse handelaar in bouwmaterialen P.J.M. van Stokkum en zijn vrouw E.W.M. Vogels. Van oktober 1 ......

J.A. van Strien

(1911-1945) Jan van Strien geboren in Dussen was de zoon van Pieter van Strien monteur uit Made en Drimmelen en Cicilia Verdick uit s-Graven ......

mr. R.J.J.M. Tellegen

Rein Tellegen een voormalig student rechtsgeleerdheid aan de Rooms-Katholieke Universiteit te Nijmegen (1936 - 1940) behoorde tot het vriend ......

M. Treffers

Thijs Treffers woonde bij zijn ouders aan de Hazenkampseweg. Hij was enig kind. Zijn vader was schoenmaker van beroep en werkte hard om de s ......

J.M.B. Troost

Johnny was de zoon van Bernardus Maria Franciscus Troost fabrieksleider en Arnolda Hendrika Besseling die in juli 1918 in Nijmegen trouwden. ......

D. van Vugt

(1896-1945) De Nijmeegse vrouwenarts Van Vugt was de zoon van de Rotterdamse Assuradeur P.J.H. van Vugt en H. F. M. Duynstee. Hij was in 192 ......

C.A.A.B.M. Wap

(1893-1944) Wap getrouwd en vader van een zoon en een stiefzoon was chef van het Gewestelijk Arbeids Bureau. Hij vervalste persoonsbewijzen ......

J.J. de Weert

(1921-1944) Jacques de Weert was sinds 1940 student rechtsgeleerdheid aan de Rooms-Katholieke Universiteit te Nijmegen. Hij verbleef tot beg ......

P. Will

(1896-1945) Peter Will was een zoon van Lammert en Alida Johanna Will- van der Horst. Hij werd in 1896 geboren in Schoonhoven. Peter was keu ......

Uitgebreid zoeken

Achternaam
(zonder voorvoegsel):

Details Naam Woonplaats Geslacht Geboortedatum Overlijdensdatum Nationaliteit Geloof Burgerlijke staat Geboorteplaats Geboortenaam Adres Overlijdensplaats Doodsomstandigheid Gebeurtenis Oorlogscategorie
Details Naam Woonplaats Geslacht Geboortedatum Overlijdensdatum Nationaliteit Geloof Burgerlijke staat Geboorteplaats Geboortenaam Adres Overlijdensplaats Doodsomstandigheid Gebeurtenis Oorlogscategorie