Tegenover een technologisch superieure vijand kon het KNIL haar beroepsleger inzetten, bestaande uit circa 40.000 militairen, aangevuld met 80.000 man militie en stads- en landwachten. Daarnaast was de Koninklijke Marine een belangrijk wapen. effectief waren vooral de luchtmacht en de onderzeebootvloot. Pas sinds 1938 was gewerkt aan het moderniseren van de bewapening, daarvoor was juist vanwege de crisis sterk bezuinigd op het leger in Indië.  Tijdens de verovering van ieder eiland door de Japanners weten de Nederlandse troepen op effectieve wijze sabotageacties uit te voeren door onder andere olie-installaties onklaar te maken en bruggen te vernielen. Uiteindelijk concentreerde de strijd zich op het hoofdeiland Java, dat na de Slag in de Javazee onbeschermd was. Op zondag 8 maart 1942 tekent Generaal ter Poorten de capitulatie. De capitulatie van Sumatra volgde later.