Nijmegen

De Britse soldaat Frederick Pearce (23) haalt op 20 november 1944 als bestuurder van een jeep met vijf inzittenden 's avonds post en loon op. Door slecht zicht - het is donker en mistig - glijdt het voertuig nabij de spoorbrug van de Waalkade, in de buurt van de oude elektriciteitscentrale en de tramremise. Drie van de vijf inzittenden, onder wie Pearce, verdrinken. Ze liggen begraven op de militaire begraafplaats Jonkerbos in Nijmegen.

Wiel Lenders is deze zondagmiddag tijdens het Toen-festival een van de bevlogen verhalenvertellers van dienst. De oud-directeur van het Vrijheidsmuseum in Groesbeek is medeorganisator van de route Pech in Oorlogstijd, per treintje van Nyma Tours. De 70-jarige historicus is er als voorzitter van de Werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen, dat valt onder het Stedelijk 4 en 5 mei comité Nijmegen, bij betrokken.

In twee zonnetreintjes is ruimte voor maximaal 25 mensen. Alle plekken zijn bezet. "Over twee weken is er weer zo'n tour. Ook die zit nu al vol. Bij succes en als dit goed bevalt, willen we dit door het jaar vaker gaan doen", zegt Lenders.

Als het over de Tweede Wereldoorlog gaat, gaat het meestal, aldus Lenders, over 'vervolging, bommen en granaten'. Maar er valt volgens de historicus zo veel meer te vertellen. "Ik noem dat de verborgen geschiedenis. De rafelranden van onze geschiedenis. Daar gaat altijd al mijn speciale interesse naar uit. Bij slachtoffers van de oorlog gaat het vaak over militairen en burgers, getroffen door direct oorlogsgeweld, maar er waren ook andere slachtoffers."

Nu hij sinds vorig jaar directeur af is van het Vrijheidsmuseum, heeft hij ook veel meer tijd om onderzoek te doen naar andere, bijzondere verhalen met noodlottige afloop. "We willen mensen zo kennis van ons verleden bijbrengen. Belangrijk is, vind ik, om mensen te laten zien waar ze vandaan komen. Om ze te leren van onze geschiedenis, in plaats van te kijken naar de laatste vijf minuten van de geschiedenis."

Zoals het verhaal van de acht vergiftigde paters en broeders. Bij een volgende halteplek deze zondag, voor het Sint Joseph-klooster in Hees, verhaalt Lenders over hoe ze tussen 28 november en 7 december 1943 door voedselvergiftiging aan hun eind kwamen.

"De SS vorderde het klooster. De Duitsers hadden het nodig voor eigen onderdak. De paters en broeders belandden om de hoek in een noodonderkomen. Daar aten ze tijdens een jubileum ham, konijn en pruimen. Maar het eten bleek bedorven en besmet te zijn geraakt. Er was toen ook een gebrek aan hygiëne. Negen geestelijken kwamen in het Canisius- ziekenhuis terecht, met ernstige verlammingsverschijnselen. Daar hadden ze in oorlogstijd maar één ijzeren long, een hulpapparaat. Slechts één pater overleefde het. Uit dit verhaal blijkt dat ontberingen in oorlogstijd met veel meer te maken hebben dan met bommen en granaten. Met heftige omstandigheden dus ook."

Enkele halteplekken verder, tegen het eind van de zo'n 2,5 uur durende tour, vertelt Lenders het pechverhaal in oorlogstijd van Cisca van den Hogen.

Ze woonde bij haar ouders in de stad. In november 1945, de oorlog is voorbij, fietst ze, op weg naar de bakker, over het gerestaureerde spoorwegviaduct op de Graafseweg. Als er onder haar een stoomlocomotief passeert, ziet Van den Hogen door de stoom die door de openingen en gaten van de noodbrug van het viaduct omhoog komt, helemaal niks meer. Ook de bestuurder van een legervoertuig van de bevrijders, die haar tegemoet rijdt, ziet ineens geen hand voor ogen meer. Een botsing is het gevolg.

Van den Hogen overlijdt enkele dagen later aan haar verwondingen. "Op 27 november 1945. De oorlog is dan al even voorbij, hè", verduidelijkt Lenders. "De bevrijdingsfeesten op de Markt in Nijmegen waren al lang geweest. Kun je nagaan wat de gevolgen nog waren van de oorlog. In die tijd zie je door drukte in de stad, door verkeer dat mensen niet gewend waren, veel meer ongelukken met een tragisch einde. 10 procent van de oorlogsdoden, blijkt uit onderzoek, komt door dit soort pech om het leven."

Noudje, enig kind van Arnoldus Seegers en Sjaan van Perlo, heeft ook pech in oorlogstijd. Hij wordt op weg naar school op 9 december 1940 in de Dennenstraat in Nijmegen door een Duits militair voertuig aangereden. Enkele dagen later, nog maar 7 jaar oud, bezwijkt hij in het ziekenhuis aan de verwondingen van dit verkeersongeval.